تحلیل جایگاه باورهای شمنی در مناسک قربانی در بندر ترکمن

پاین پژوهش به چگونگی برگزاری مناسک قربانی در شهرستان بندر ترکمن، با استفاده از روش قوم‌نگاری، با هدف کشف نمودهای شمنی این مناسک می‌پردازد. روش‌های گردآوری داده‌های پژوهش مشاهده، مصاحبه و مطالعات کتابخانه‌ای بوده است. عید قربان بستر اصلی برگزاری مناسک قربانی و همچنین برجسته‌ترین رویداد سالانۀ مذهبی ترکمن‌های ایران است. همه ساله در دهم ذی‌الحجه مصادف با انتهای مراسم حج، مسلمانان ترکمن حیواناتی چون بز، شتر، گاو و گوسفند را در خانه‌های خویش قربانی می‌کنند. مناسک قربانی با حفر گودالی در حیاط خانه آغاز می‌شود. قربانی‌کنندگان که مردان سرپرست خانواده هستند با قرار دادن مقداری نمک، ذغال و گندم در گودال حفر شده، زمینۀ اجرای مناسک را فراهم می‌آورند. سپس شخصی که قربانی به نیت وی انجام می‌شود، دست خود را بر بدن حیوان می‌گذارد. قربانی‌کننده گلوی حیوان را بریده و خون را در گودال جاری می‌سازد. اگرچه ترکمن‌های ایران سنّی مذهبند و از فقه حنفی پیروی می‌کنند، اما مواردی چون حفر زمین و استفاده از ذغال، گندم و نمک در مناسک قربانی نشانگر تداوم سنت‌های پیشااسلامی و باورهای شمنی در مناسک قربانی امروزۀ ایشان است. مناسک قربانی روز عید قربان به انضمام روزهای کر و قوقون را با استفاده از مفهوم آیین عبادی مثبت برگرفته از کتاب صور ابتدایی حیات دینی اثر امیل دورکیم می‌توان توضیح داد. به این ترتیب برگزاری مناسک قربانی نه تنها به انسجام قومی ترکمنان کمک می‌کند، بلکه فرصت تناول از غذای مقدس را نیز فراهم می‌آورد.